Met trots en in samenwerking met de Steenbergen Stichting, presenteert het Nederlands Fotomuseum vanaf 4 december de vierentwintigste editie van het Steenbergen Stipendium, dé prijs voor het beste fotografische afstudeerwerk gemaakt door een student aan één van de Nederlandse kunstacademies. Het Steenbergen Stipendium is sinds 1998 dé prijs voor jong fotografietalent die Nederland kent en gaat sinds de eerste editie samen met een tentoonstelling van het werk van de genomineerden in het Nederlands Fotomuseum.
De Juryprijs en publieksprijs
Juryleden Merel Bem, Juul Hondius en Henk Wildschut selecteerden vijf fotografische afstudeerwerken voor het Steenbergen Stipendium 2021. De winnaar van de juryprijs ontvangt van Stichting Steenbergen een stimuleringsprijs van 5.000 euro bedoeld om de jonge fotograaf te steunen bij diens verdere ontwikkeling. Tijdens bezoek aan de tentoonstelling is het ook mogelijk om te stemmen op één van de vijf genomineerden voor de publieksprijs. Op 16 december 2021 wordt in het Nederlands Fotomuseum door de jury de winnaar bekend gemaakt. Eveneens wordt dan het juryrapport gepubliceerd met daarin een beschouwing op de kwaliteit van de afstudeerexpositie per bezochte kunstacademie.
De genomineerden
Hieronder staan de vijf genomineerden. Per fotografisch afstudeerwerk geeft de jury een korte toelichting.
Rust Roest © Laura Bouman
Gerrit Rietveld Academie, Amsterdam
Laura Bouman groeide op tussen de voertuigen. Auto’s, motorfietsen – ze weet niet anders of haar familieleden, haar vrienden en zijzelf waren erop aan het rijden of eraan aan het sleutelen, als waren het technische verlengstukken van hun lichamen. De vlekken op de vloer en het tapijt, de vette vingerafdrukken op de deurkrukken en de beschadigde handen van haar vader herinnerden haar er constant aan dat mensen dagelijks te maken hebben met machines en hun onderhoud, zo schreef ze in haar scriptie.
In haar eindexamenpresentatie Rust Roest komt dat allemaal samen. Op grondige en tegelijk speelse en ongecompliceerde wijze deed Bouman onderzoek naar de relatie tussen het menselijk lichaam en de voertuigen die ons zowel fysiek als mentaal verder brengen. Net als het sleutelen aan motoren en lekkende uitlaten een bepaalde nieuwsgierigheid naar materialen en hun eigenschappen met zich meebrengt, zo experimenteerde ook Bouman met verschillende vormen en manieren om haar verhaal over het voetlicht te brengen. Het materiaal, de werkplaats – je kunt het bijna ruiken. Ze fotografeerde niet alleen, maar presenteert ook tekeningen, fotokopieën, een video en motorhelmen van zachte kunststof, waar het maakplezier van afspat. Haar installatie is een sterke uitvergroting van haar genegenheid voor de motorfiets én de band die ze heeft met haar vader.
Hamsa Hamsa Hamsa | An Upbringing © Julia Gat
Willem de Kooning Academie, Rotterdam
Vanaf het moment dat je als kijker kennismaakt met Julia Gat en haar broers en zussen ben je eigenlijk al verkocht. Gat presenteert een gezinsleven dat, vanaf een afstand althans, zo heerlijk vrij en ongedwongen oogt, dat het zowel vertedering als lichte jaloezie oproept. Vanaf haar tiende documenteert ze haar directe omgeving, naar eigen zeggen omdat ze het geluk dat ermee verbonden is wilde vastleggen en voor altijd bewaren. Dat leverde een goudmijn aan beelden op.
In prachtige foto’s, een boek en een film, die bestaat uit aan elkaar geplakte homemade video’s, brengt Gat een ode aan haar kindertijd. Ouders, volwassenen – ze spelen geen rol van betekenis, tenzij als de onzichtbare krachten die de speelsheid en de experimenteerdrang van hun kinderen volop de ruimte gaven. Op de eerste afbeelding in het boek worden ze nadrukkelijk onscherp opgevoerd. Maar Gat droeg haar publicatie wel degelijk aan hen op, wat doet vermoeden dat hun rol groter is dan we denken. Tegen een achtergrond van zonnige, exotische locaties speelt zich vervolgens een leven af dat wordt getekend door de ongecompliceerde multiculturele identiteit en de aantrekkelijke, bohemienachtige levensstijl van de ‘personages’. Met elkaar vormen zij een idyllische minimaatschappij, los van de grote boze buitenwereld.
The Day the Birds stopped Singing © Rick van der Klooster
AKV St. Joost, 's-Hertogenbosch
Wat te doen wanneer je jong bent en je je zorgen maakt over de wereld? Je kunt de straat op gaan om te demonstreren, maar je kunt ook, zoals in het geval van Rick van der Klooster, een fotoboek maken. Het project The Day the Birds stopped Singing komt voort uit ongerustheid en boosheid over opgroeien op een aardbol die langzaam sterft. Dat resulteert in stemmige, contrastrijke zwart-wit foto’s die af en toe gerust mistroostig kunnen worden genoemd – donkere luchten, treurwilgen die met hun takken in het water hangen, opgezette vogels – en portretten van jongeren die tegen de achtergrond van stadsparken door verrekijkers turen of poseren met vogelhuisjes die in brand staan. Ook is er die ene jongen die een stuk of wat bakstenen aan zijn bovenlijf heeft hangen.
Die metaforen liegen er niet om. Toch is The Day the Birds stopped Singing uiteindelijk geen somber project. Er zijn vogels, hoog in de takken, waar de vrijheid lonkt. Er is zonneschijn die door de bladeren piept, er is een licht in de verte, en er is sprake van tederheid en een oprechte verbintenis tussen de jongeren en hun natuurlijke omgeving. Dat stemt ondanks alles hoopvol.
What are you looking for? © Vladimir Vidanovski
Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten, Den Haag
De installatie van Vladimir Vidanovski heet What are you looking for? Dat is een vraag die hij natuurlijk vooral aan zichzelf stelde, terwijl deze zelfverklaarde ‘screen-based millennial’ zich voor zijn eindexamenproject door een berg video’s uit zijn jeugd heen werkte. Al die uren die hij als kleine jongen vanaf een jaar of vier achter een computerscherm had doorgebracht, eindeloos sleutelend aan digitale fantasiewerelden, kwamen hem nu van pas. Fragmenten eruit komen terug in de ontroerend mooie film die hij maakte.
Met behulp van oude videotechnieken reconstrueerde Vidanovski zijn ouderlijk huis; blokkerig en schokkerig verschijnt het in beeld. De ‘camera’ draait en houdt stil bij een computer in een lege kamer. Vanuit het blauwe licht komt het videobeeld van een jongetje tevoorschijn. Hij wil zijn ‘publiek’ graag meenemen op reis door zijn dagdromen.
Behalve deze piepjonge, onschuldige en grappige versie van hemzelf is er nog een andere verteller: de kunstenaar van nu, die terugkijkt op zijn jeugd en weet dat die zich afspeelde tegen de achtergrond van de oorlog die uitbrak toen Joegoslavië uit elkaar viel. Het contrast is groot: aan de ene kant de suikerzoete wereld van een jong kind dat leeft op Amerikaanse YouTube-filmpjes (die wereld komt terug in een netwerk van kleine schermpjes die ook deel uitmaken van de installatie, en waarop beelden van oude computerspelletjes en kindertelevisie te zien zijn) en aan de andere kant de benauwende werkelijkheid die zich buiten het veilige huis afspeelt. Ook die komt terug in de film, in de vorm van donkere, dystopische beelden. ‘I find myself surrounded by walls of forgotten memories,’ fluistert Vidanovski.
Maskenfreiheit © Lilli Weinstein
Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten, Den Haag
Weet je hoe het voelt om te verdwijnen in een ruimte? Om niet te durven praten met vreemden, omdat je wangen rood zullen kleuren en je zweethanden zult krijgen? Om zo verlegen te zijn, dat het dagelijks leven je moeite kost? Dit zijn een paar van de vragen die Lilli Weinstein in haar project Maskenfreiheit aan de kijker stelt. Heel letterlijk zelfs: ze verstopte brieven in het park bij haar huis, brieven waarop dit soort vragen stonden, evenals een uitnodiging voor de vinder om haar op te bellen en een afspraak te maken. Ze hoopte dat de brieven gevonden zouden worden en ze hoopte tegelijkertijd van niet. Want dat zou betekenen dat ze samen met die vreemde zelfverzonnen opdrachten moest gaan uitvoeren, zoals: intensief oogcontact maken, gekke stemmetjes opzetten, elkaars gezicht bestuderen, samen huilen, etc. De horror.
Toch is dat precies wat Weinstein heeft gedaan. En ze heeft het hele proces nog gedocumenteerd ook. Als kijker word je daarvan getuige in haar werk: muren werden speels volgeplakt met foto’s, tekeningen en memo’s, een overdonderende hoeveelheid bewijsstukken van de momenten dat ze over haar extreme verlegenheid heen stapte. De documenten hangen per opdracht door en over elkaar heen, zwart-wit foto’s afgewisseld met kleur, en alles zonder opsmuk, gewoon hatseklats, vastgelegd. Ze doen denken aan performances uit de jaren zestig en zeventig, waarin de werking van het menselijk lichaam centraal stond. De installatie voert je mee langs verschillende momenten in het proces en toont de medespelers die Weinstein erin heeft betrokken. Het is spannend, want het wás spannend; niets hoeft gesuggereerd. Je vermoedt dat het in werkelijkheid zelfs intenser was en dat voedt de nieuwsgierigheid.
De Steenbergen Stichting
De Steenbergen Stichting is in 1961 opgericht door Johan Steenbergen (1886-1967) ter nagedachtenis aan zijn oudere broer Hermann Diedrich Steenbergen (1883-1945). Johan Steenbergen vertrok in 1908 naar Dresden en stichtte daar Ihagee Kamerawerk. Deze fabriek verwierf in 1936 wereldfaam door het uitbrengen van de eerste kleinbeeld spiegelreflexcamera onder de naam Exakta. In 1928 werd Johan Honorair Consul der Nederlanden. De fabriek werd bij het bombardement van Dresden in 1945 geheel verwoest. Na de Tweede Wereldoorlog is het bedrijf hem afgenomen en door de toenmalige DDR als staatsbedrijf voortgezet. Het Nederlands Fotomuseum is sinds de start van het Steenbergen Stipendium verbonden aan de prijs.
