Twaalf portretten voor 25 cent! Druk op de knop en je staat erop! Heb jij je al laten Tip-Toppen? Met veel bombarie en schreeuwerige aanprijzingen barstte in 1912 een nieuwe fotorage in Nederland los: de snelfotografie. Fotografie bestond al ruim 75 jaar, maar jezelf laten portretteren was lang niet voor iedereen weggelegd. De snelfotograaf bracht hier verandering in. Voor 25 cent kreeg je twaalf portretten van jezelf.

Snelfotografie had als wereldwijd fenomeen een enorm effect op hoe wij vandaag de dag omgaan met portretfoto’s. Pasfoto’s, selfie’s, flitslicht... het komt allemaal voort uit deze periode. Het fotohokje - uitgevonden door een snelfotograaf - dat enkele jaren later op het toneel verscheen, drukte veel snelfotografen uit de markt en naar de vergetelheid. Tot nu. Het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam toont van 3 juni tot en met 21 september 2023 een eerbetoon aan dé fotorage uit de beginjaren van de 20e eeuw.

Druk op de knop en je staat erop

Snelfotografie was een immens populair fenomeen. Hoewel van korte duur, zorgt de rage voor een blijvende verandering in portretfotografie. Aan het begin van de 20^e eeuw is fotografie waarbij de fotograaf bepaalt hoe je wordt gefotografeerd, niet meer van ‘deze tijd’. Snelfotografie - ook wel American Automatic Photo, Druk-op-de-knop en Tip-Top genoemd - staat voor vrijheid, snelheid en zelf bepalen hoe je op de foto gaat.

Met snelfotografie wordt het hele proces van binnenkomst, fotograferen tot afgifte van de foto volledig gestandaardiseerd. De prijzen zijn laag en daarmee wordt het jezelf laten portretteren voor bijna iedereen bereikbaar.

Een portret van iedereen

De fotostudio’s, die ‘als paddestoelen na zoele regenachtige dagen [ver]rezen in de drukke straten onzer steden’, trokken een dwarsdoorsnede van de Nederlandse bevolking. Een landarbeidersechtpaar uit Nijmegen, dienstmeisjes, soldaten, de Groningse industrieel J.E. Scholten, schilder Hendrik Breitner en zijn vrouw, een veehandelaar, vier vrienden die samen de ‘Rooie Bende’ vormden. Snelfotografie lijkt voor iedereen toegankelijk, maar was dat ook echt zo? Hoewel Nederland minstens vijf eeuwen van migratie kent, zien we deze culturele diversiteit niet terug in de selectie teruggevonden snelfoto’s.

Op diverse plekken in de tentoonstelling biedt het museum ruimte voor nuances en reflectie op de democratisering van de portretfotografie. Zo zijn er recente pasfoto’s te zien van fotostudio’s uit dezelfde straten als de vroegere snelfotostudio’s. Angela Tellier reflecteert in de serie Afropolitans op het gebrek aan representatie van de moderne Afropoliet in de westerse cultuur. In haar werk is zij gewend mensen te portretteren zoals zij ze ziet. In deze fotoserie besluit zij echter de modellen vast te leggen zoals zij dat zélf willen:

In plaats van dat de geportretteerde slechts een aanschouwer is van hoe ik mijn camera gebruik voor mijn eigen interpretaties komt er zo een daadwerkelijke samenwerking tussen ons twee tot stand.

Publicaties

In de museumwinkel zijn twee prachtige publicaties over snelfotografie verkrijgbaar. Van Róman Kienjet verscheen in 2022 de roman De snelfotograaf. Een geschiedenis van het moderne portret. Dirk Kome bracht in 2023 het cahier Snelfotografie - de rage van 1912 tot 1925 uit.

De tentoonstelling is samengesteld door gastcuratoren Róman Kienjet en Dirk Kome in samenwerking met Guinevere Ras, curator Nederlands Fotomuseum. Met dank aan de vele bruikleengevers en in het bijzonder de vele particulieren. Dankzij hen zijn honderden snelfoto’s naar boven gekomen.

© Bas Czerwinski