Het Nederlands Fotomuseum beheert meer dan 160 archieven van historische en eigentijdse fotografen en heeft daarmee een belangrijk deel van het visuele erfgoed van Nederland in handen. Ed van der Elsken en Cas Oorthuys zijn enkele voorbeelden van beeldbepalende fotografen uit de 19de en 20ste eeuw, waarvan het museum de complete archieven beheert. Ook werk van eigentijdse fotografen als Bertien van Manen, Vincent Mentzel, Hans van der Meer, Viviane Sassen en Mieke Van de Voort zijn in de collectie vertegenwoordigd.

In Uitgelicht zoomen we in op twee bijzondere fotografen, waarvan het Fotomuseum onlangs een overzichtstentoonstelling toonde.

  Ed van der Elsken (1925-1990)

Zelfportret, Ginza, Tokio (1986); Zelfportret, Parijs (1950); Zelfportret - Nederlands Fotomuseum / © Ed van der Elsken

Ed van der Elsken,  het 'enfant terrible' van de Nederlandse fotografie was een getalenteerd fotograaf en filmer die gedurende ruim veertig jaar in foto's, fotoboeken en films zijn ontmoetingen met mensen vormgaf. Slenterend door wereldsteden als Parijs, Tokio, Hong Kong en Amsterdam of rondtrekkend door Afrika en Japan richtte hij zijn camera bij voorkeur op karaktervolle en opvallende individuen. In 1956 debuteerde hij met zijn fotoboek Een liefdesgeschiedenis in Saint Germain des Prés, dat hem op slag internationaal beroemd maakte. Ook maakte hij een aantal televisiefilms, veelal over onderwerpen uit zijn eigen leven als fotograaf.

Lange tijd werden zijn foto’s niet echt op waarde geschat. In 1991, een week na zijn dood, schreef NRC Handelsblad: ‘Zijn werk onttrok zich aan de gangbare esthetiek, de wisselende artistieke en levensbeschouwelijke modes, en paste niet in de afstandelijke academische en intellectuele schema's die steeds sterker in de kunst werden (worden) aangelegd. 'Fotograaf van het volle leven' was het royaalste compliment dat hij van de een-dimensionale Nederlandse kunstofficials kreeg. In het buitenland was de waardering aanzienlijk hoger; in eigen land wisten voornamelijk beeldende kunstenaars, onder wie collega's-fotografen, zijn werk naar waarde te schatten.

Aan die onderwaardering kwam pas goed een eind in 2017 toen het Stedelijk Museum Amsterdam uitpakte met de tentoonstelling De verliefde camera, waarin de nadruk lag op de ontwikkeling van zijn kunstenaarschap. Overigens was ‘kunstenaar’ een term die Ed van der Elsken ook zelf vermeed.

De onderwaardering gold eens te meer voor zijn kleurenfoto’s. Kleurenfotografie in het algemeen heeft moeten opboksen tegen de vooroordelen dat het te plat zou zijn en te commercieel. Ook al omdat fotografen kleur, anders dan hun zwart-wit foto’s, niet zelf afdrukten en er dusdoende hun eigen signatuur aan konden geven, was de waardering aanzienlijk minder. Nu weten we gelukkig wel beter; het is juist omdat Ed van der Elsken in kleur het volle leven nog beter kon benaderen, dat dit werk zo weergaloos is.

Bourgogne, Frankrijk (1980) - Nederlands Fotomuseum / © Ed van der Elsken

Het Nederlands Fotomuseum beheert het complete negatieven- en dia-archief van Ed van der Elsken. Hoewel hij wereldwijd bekend staat om zijn expressieve zwart-wit fotografie, werkte hij de laatste vijfentwintig jaar van zijn leven voornamelijk in kleur. De veelkleurige mensheid die Ed van der Elsken graag bezong, liet zich uiteindelijk het best in kleur verbeelden. Velen fotografen in de jaren tachtig volgden zijn voorbeeld. Ed van der Elsken heeft de weg voor hen vrijgemaakt en heeft er voor Nederlandse en internationale begrippen een uniek oeuvre mee opgebouwd.

Het Nederlands Fotomuseum heeft het kleurenwerk van fotograaf Ed van der Elsken van de ondergang gered. In 2016 luidde het museum de noodklok: de schimmel op de kleurendia’s van Ed moest per direct worden verwijderd, anders ging zijn kleurenwerk voorgoed verloren. De dia’s waren namelijk door de vochtigheid in Van der Elskens woonhuis aangetast door schimmel. Als schimmel de kans krijgt om te groeien, tast het langzaam de dia aan en verdwijnt het beeld.

Onder leiding van Katrin Pietsch ontwikkelde het restauratie atelier van het Nederlands Fotomuseum een speciale methode waarmee de dia’s niet stuk voor stuk maar per vel konden worden gereinigd. Dit leverde een enorme tijdswinst op. Lénia Oliveira Fernandes, assistent restaurator, is ‘slechts’ twee jaar bezig geweest met de restauratie. Per dag maakte zij 150 tot 200 dia’s schoon en kreeg zij een nog beter beeld van de fotograaf. Alle dia’s zijn gerestaureerd en gedigitaliseerd en geregistreerd.

In 2019 vierden we dit met Lust for Life: de eerste overzichtstentoonstelling van zijn kleurenwerk. Met de grootste iconen en nog nooit eerder getoond werk.

Zuid - Molukkers, ca. 1970 - Nederlands Fotomuseum / © Ed van der Elsken

Ontdek de foto’s van Ed van der Elsken in onze beeldbank
> Bekijk meer beelden van Ed van der Elsken

Lust for Life > bekijk de 5 seizoenen van onze instaStory serie ED op instagram
Ontdek meer over het werk en leven van Ed van der Elsken in onze ED InstaStory serie. Elk seizoen, bestaande uit 4 afleveringen, licht een kenmerkend aspect van zijn werk uit. Seizoen 1, genaamd The Hunter, gaat over Eds eigenzinnige werkwijze op straat. Zijn bekendste straatfoto’s komen voorbij, afgewisseld met video’s waarin Ed, een jonge fotograaf van nu en experts aan het woord komen. 

Ed gered
Het Nederlands Fotomuseum heeft met succes het grote restauratieproject van meer dan 42.000 kleurendia’s van fotograaf Ed van der Elsken afgerond. Daarmee is het kleurenwerk van een van de invloedrijkste Nederlandse fotografen veiliggesteld voor de toekomst.

In Archive Dive #5 vertelt Katrien Pietsch meer over de wijze waarop we de dia’s van Ed van der Elsken hebben gerestaureerd.