14.05.2021
Een nogal bijzondere website wordt ten doop gehouden tijdens het symposium ‘Undisciplining Photography’, dat het Nederlands Fotomuseum online organiseert samen met de master Photography & Society van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK) en het Wereldmuseum op 27 en 28 mei. Op deze nieuwe website, getiteld ‘Reframing PJU’, presenteert kunstenaar en onderzoeker Andrea Stultiens de resultaten van haar jarenlange onderzoek naar de nalatenschap van Paul Julien (1901-2001). Julien verwierf als antropoloog bekendheid met zijn reizen naar equatoriaal Afrika, gemaakt tussen 1932 en 1962. Deze leidden tot omvangrijke foto- en filmreportages, die destijds erg populair waren. Het archief van Julien bevindt zich in het Nederlands Fotomuseum en in het EYE Filmmuseum.
De beelden van Paul Julien zijn bijzonder in hun veelheid, consistente kwaliteit en liefde voor het continent die eruit spreekt. Tegelijkertijd zijn ze zonder context problematisch omdat ze zozeer vanuit zijn perspectief gemaakt zijn en hij methodes gebruikte die we nu verwerpen. Zo gebruikte hij bloedonderzoek en (schedel)metingen om verwantschap te onderzoeken tussen volken van geringe lengte. “Sterk beïnvloed door pro-kolonialisme, Westerse wetenschappelijke redenering en rationalisaties uit de missie van de ‘heropvoeding van het donkere continent’, schetst Julien een beeld van de Afrikaan die mogelijk de nog altijd aanwezige stereotypes van mensen van kleur in Nederland beïnvloedt ‘, schrijft Esther Kamara in een blog-post op de nieuwe site.
Andrea Stultiens is zich terdege bewust van de achterhaalde onderzoeksmethodes van Paul Julien. Toch wil ze zijn foto’s bestuderen omdat ze zicht bieden op een verleden dat verder maar moeilijk toegankelijk is. Stultiens onderzoekt al sinds 2012 het werk van Paul Julien en voorziet het van nieuwe perspectieven. In haar project ‘Reframing JPU’ zoekt ze antwoord op vragen als: 'In hoeverre zijn de foto's waardevol of problematisch voor de nakomelingen van de mensen die erop te zien zijn en hun gemeenschappen?' En: 'Wat kunnen we in Nederland leren met betrekking tot onze ideeën over 'Afrika' door te luisteren naar wat mensen wier erfgoed te zien is op de foto's van Julien erover te zeggen hebben?'
Ze brengt zijn werk ook terug naar bijvoorbeeld Liberia, waar ze filmbeelden van de legendarische Chief Kwei Dokie liet zien aan diens nakomelingen. Die zagen voor het eerst hun voorouder, die ze alleen kenden uit de verhalen, in een film van Paul Julien, terwijl hij danst op zijn stoel.
Een panorama bestaand uit 24 9x12 negatieven geproduceerd in 1934 in Dambarra (Sierra Leone) waar Paramount Chief Moriba Kargobai een groot aantal maskers voor Julien liet dansen. Zijn zoon Desmond organiseerde een vergelijkbaar event vorig jaar zodat we het door Julien gefotografeerde verleden met het heden konden vergelijken.
Het onderzoek zal resulteren in een tentoonstelling in het museum, maar dat duurt nog even. Gelukkig waren er al de Facebook-pagina PJU en is Andrea Stultiens te volgen op haar persoonlijk Instagram account waar ze op bijzondere wijze haar onderzoek naar deze complexe collectie vormgeeft. En nu is er dus ook de website.
Het onderzoek van Stultiens is een goed voorbeeld hoe kunstenaars met hun onderzoek en hun eigenzinnige blik ons als museum helpen onze rijke collectie naar het nu te halen. Fotograaf en curator Ruben Lundgren doet dat op zijn manier ook, met zijn onderzoek naar Ellen Thorbecke (1902-1973). Thorbecke was een bijzondere fotograaf, die op uitzonderlijke plekken kwam. In de jaren dertig van de vorige eeuw woonde Ellen Thorbecke in China, waar ze het dagelijks leven fotografeerde. De beelden die ze toen maakte tonen ook nu nog haar relevante van heel menselijke, directe en onbevooroordeelde manier van kijken. Er zijn niet veel foto’s van dit niveau uit het China van die tijd. Niet voor niets circuleren haar fotoboeken nu weer in China.
Ook Ellen Thorbeckes foto’s willen we voorzien van actuele context; ze gebruikte soms termen die wij nu niet meer gepast vinden. Tegelijkertijd is het opvallend hoe Thorbecke met een open houding de Chinese samenleving tegemoet trad, los van westerse superioriteit. Juist dat, naast de zeldzaamheid van het beeld, maakt dat ze nu in China met zo veel enthousiasme is herontdekt. Deze zomer toont het museum het resultaat van het onderzoek van Ruben Lundgren in de vorm van een tentoonstelling en een publicatie.
Ellen Thorbecke en Paul Julien zijn twee van de 175 fotografen van wie het Nederlands Fotomuseum het archief beheert. Dit is waartoe wij als Nederlands Fotomuseum op aarde zijn: het bewaren van relevante fotografie en deze delen met het publiek, voorzien van eigentijdse verhalen. Wat een geluk dat we dat niet allemaal zelf hoeven te doen en dat kunstenaars als Andrea Stultiens en Ruben Lundgren hun licht erop laten schijnen.
Voor meer informatie over het symposium zie undiscipliningphotography.org
Een portret gemaakt door Paul Julien in 1934 dat geprint werd en ingekleurd door een scholiere tijdens een workshop gerelateerd aan 'Reframing PJU' vorig jaar in het National Museum in Freetown en Josephine Kamara, de scholiere zelf tijdens het kleuren.
Uit de tentoonstelling Ellen Thorbeckes China. Sing-song meisjes van tussen de 8-10 jaar in opleiding, China (1931-1934) © Ellen Thorbecke (1902-1923) / Nederlands Fotomuseum
