02.07.2020
Nederlands Fotomuseum en het Rijksmuseum verwerven nalatenschap van Ed van der Elsken
Sinds 1993 bewaart het Nederlands Fotomuseum het complete negatievenarchief, dia-archief en het documentenarchief van een van de belangrijkste Nederlandse fotografen van de 20ste eeuw, Ed van der Elsken (1925-1990). Nu, dertig jaar na zijn dood, verwerven het Nederlands Fotomuseum en het Rijksmuseum de rest van zijn nalatenschap, bestaande uit meer dan 10.000 objecten. Het Rijksmuseum neemt ruim 7.700 afdrukken op in zijn collectie en het Nederlands Fotomuseum meer dan 3.000 contactvellen en 300 foto’s. Met deze verwerving is het werkarchief van Ed van der Elsken definitief behouden voor Nederland.
De nalatenschap bevat vele verrassingen: meer dan 2.000 vintage prints, verschillende afdrukken van een en hetzelfde negatief, coverontwerpen, ontwerpen voor fotoboeken (‘dummies’) - waaronder een van Van der Elskens meesterwerk Sweet Life (1966) - en alle contactvellen. Het is een samengesteld geheel, een bron voor verder wetenschappelijk onderzoek.
De collectie is voor een groot deel geschonken door Van der Elskens weduwe Anneke Hilhorst en deels aangekocht dankzij het Mondriaan Fonds, de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar Themafonds Fotografie en Video en haar Dura Kunstfonds), deelnemers van de VriendenLoterij, Paul Huf Fonds/Rijksmuseum Fonds en het Marque Joosten en Eduard Planting Fonds/Rijksmuseum Fonds.
Anneke Hilhorst, weduwe van Ed van der Elsken: “Het bezit van Eds werk heb ik altijd ervaren als een grote verantwoordelijkheid. Ik heb het nooit beschouwd als ‘alleen van mij’ maar vooral als erfgoed binnen ‘de fotografische en beeldende kunsthistorie’ van Nederland. Ik heb afstand gedaan in het volste vertrouwen dat het werk van Ed van der Elsken in het Rijksmuseum en het Nederlands Fotomuseum gekoesterd en verzorgd zal worden. Zeer deskundige mensen zullen het nu verder begeleiden naar een mooie lange toekomst. Dat kan me alleen nog maar dankbaar stemmen.”
Met deze overdracht wordt de wens van Ed van der Elsken, dat zijn foto’s een paar eeuwen moeten meegaan, ingelost.
De belangrijkste contactvellen uit de Nederlandse fotogeschiedenis.
Birgit Donker, directeur Nederlands Fotomuseum: “De foto’s en contactafdrukken van Ed van der Elsken zijn een bijzondere aanvulling op onze prachtige collectie. We bewaren al het complete negatieven- en dia-archief van Van der Elsken. Tot nu toe bezaten we slechts een beperkte collectie afdrukken rond twee thema's. Met deze gezamenlijke verwerving ontvangt het Nederlands Fotomuseum vroeg werk van deze belangrijke fotograaf, die in ons DNA zit.”
De 3.000 contactvellen en 300 foto-afdrukken zijn een waardevolle aanvulling op de circa 100.000 zwart wit negatieven en de 42.000 kleurendia’s die het fotomuseum al in bezit heeft. De contactvellen bevatten kleine contactafdrukken van alle zwart wit negatieven, die Ed van der Elsken gedurende zijn leven heeft gemaakt. Deze zijn al in het beheer van het Nederlands Fotomuseum. Bij de negatieven zit relatief weinig context, de contactvellen bieden juist veel context voor het archief dat we al in beheer hebben. Op deze vellen staan persoonlijke aantekeningen van Van der Elsken geschreven. Ze zijn een fantastische bron voor onderzoek naar de werkwijze van de fotograaf. Op een contactvel wandel je mee met Van der Elsken en zie je welke keuzes hij maakte, zoals zijn favorieten, de uitsnedes en soms ook waar de foto's voor werden gebruikt. Deze 'annotaties' worden bij de foto's gevoegd.
Martijn van den Broek, Hoofd Collecties Nederlands Fotomuseum: "De contactvellen zijn nog in goede conditie. Natuurlijk zie je aan de objecten af dat ze zijn gebruikt en de belangrijksten zelfs vaak. Maar dat geeft ze ook hun charme. Contactafdrukken waren in een tijd dat er nog geen gedigitaliseerde archieven bestonden, cruciaal voor fotografen om terug te kijken in het archief, te besluiten welke foto ze gingen gebruiken, aan vormgevers en opdrachtgevers te laten zien, en om bij te houden wanneer ze waar waren geweest. Je ziet alle foto's van een fotograaf, dus ook de mislukte of nooit gebruikte foto's."
De 300 losse afdrukken die het fotomuseum daarnaast in zijn bezit krijgt, zijn met name straatfoto's uit Parijs en foto's van het gezinsleven met fotograaf Ata Kandó en haar kinderen. Het archief van Kandó wordt ook door het Fotomuseum beheerd en daarin bevinden zich foto's uit dezelfde periode.
Naast deze intieme familiefoto's bevindt zich in de aanwinst o.a. een portret van Emmy Andriesse en foto's van Brigitte Bardot als jonge ballerina. Verder bevat de aanwinst het boek-plan van het niet als boek gepubliceerde ‘Livre de la danse’ over zijn relatie met Ata Kandó, dat voorafging aan Van der Elskens beroemde boek ‘Een liefdesgeschiedenis in Saint-Germain des Prés’. Enkele foto’s hieruit werden in 1954 gepubliceerd in een nummer van het Drukkersweekblad en Autolijn.
De toekomst
Het Nederlands Fotomuseum bewaart en conserveert de nalatenschap voor de toekomst en gaat nader onderzoek doen. Het verworven materiaal zal in de loop van de tijd worden gedigitaliseerd. En het zal voor bruikleen aan andere erfgoedinstellingen en musea in binnen- en buitenland beschikbaar worden gesteld. Dit najaar organiseert het Rijksmuseum in samenwerking met het Nederlands Fotomuseum een eerste tentoonstelling waarbij de focus ligt op de werkwijze van Van der Elsken. De hand van de fotograaf wordt zichtbaar gemaakt met de ontwerpen voor twee fotoboeken, proefdrukken, omslagontwerpen, beschreven en betekende foto's, en contactvellen. Dit is nu bij uitstek mogelijk dankzij de verwerving van de gehele nalatenschap.
Ook eerder heeft het Nederlands Fotomuseum werk van Ed van der Elsken getoond in onder andere:
JAZZ (2007), Paris! (2009), Tokyo Symphony (2010) en Lust for Life | Ed van der Elsken in kleur (2019).
In 2017 luidde het fotomuseum de noodklok: de schimmel op de ruim 42.000 kleurendia’s van Ed van der Elsken moest zo snel mogelijk worden verwijderd, anders zou zijn kleurenwerk voorgoed verloren gaan. De dia’s waren namelijk door de vochtigheid in Van der Elskens woonhuis aangetast door schimmel. Als schimmel de kans krijgt om te groeien, tast het langzaam de dia aan en verdwijnt het beeld. In 2019 heeft het Nederlands Fotomuseum na twee jaar werk de grote restauratie van 42.000 kleurendia’s van Ed van der Elsken afgerond (Ed is gered!). Daarmee is het kleurenwerk van een van de invloedrijkste Nederlandse fotografen veiliggesteld voor de toekomst. Dit wapenfeit werd gevierd met de tentoonstelling Lust for Life | Ed van der Elsken in kleur, die op 24 mei 2019 opende in het Nederlands Fotomuseum. Lust for Life werd de eerste grote overzichtstentoonstelling ooit van zijn kleurenwerk en heeft laten zien hoe Ed van der Elsken naar de wereld kijkt en zijn onderwerp verleidt. Het museum trok hiermee een recordaantal bezoekers. Ook verschenen er een publicatie, een app, en een Instanovel.
Lees hier het persbericht over de nalatenschap
© Ed van der Elsken / Collectie Nederlands Fotomuseum, Rotterdam
Contactvel met in het midden, gemarkeerd met een groot rood kader, de foto die gebruikt werd op de beroemde cover van Een liefdesgeschiedenis in Saint-Germain-des-Prés (1956). Op de foto is Vali Myers te zien, gereflecteerd in een oude beschadigde spiegel. Saint-Germain-des-Prés, Parijs (1950-1954). Ontwikkelgelatinezilverdrukken op karton/gelatin silver prints on sheet.
Op het contactvel, dat afdrukjes bevat van negatieven die letterlijk "in contact" werden gedrukt, staan de afdrukjes, die precies even groot zijn als de negatieven. Het negatief was vierkant. Het is gemaakt met een Rolleiflex en daar worden negatieven gebruikt van 6 bij 6 centimeter.
Cover en foto binnenwerk van het boek Een liefdesgeschiedenis in Saint Germain des Prés, Amsterdam (De Bezige Bij) z.j. (1956). (Duitse ed.: Ein Liebe, Hamburg (Rowohlt Verlag); Engelse ed.: A Love On The Left Bank, Londen (André Deutsch)).
Let op de uitsnede. Op de cover van het boek Een liefdesgeschiedenis in Saint-Germain-des-Prés werd het beeld staand gebruikt en in het binnenwerk zelfs alleen het spiegelbeeld, zonder Vali en profil. .
