05.03.2020
Afrikaanse immigranten worden door Marokkaanse smokkelaars aan land gezet op het strand van Punta Paloma, Spanje (2001) © Ad van Denderen / Nederlands Fotomuseum
‘Dit is het moment dat je weet dat je het hebt overleefd. Een moment van puur geluk.’ Dat zegt de Syrische Marwan Allmokelad over deze foto van Ad van Denderen uit de serie ‘GoNoGo. De grenzen van Europa’. De foto roept bij Marwan tegenstrijdige gevoelens op - van hoop en van wanhoop. ‘Toen ik dit zelf beleefde, was ik op de top van het geluk’, vertelt hij, ‘maar alleen op dit moment. Daarna volgde nog een gevaarlijke reis.’
Marwan Allmokelad (51) ontvluchtte in 2015 Syrië via de zee om een nieuw en veilig leven te zoeken voor zijn gezin. Met zijn vrouw en twee kinderen woont hij nu alweer enige tijd in Nederland. In Damascus werkte hij, na een studie scheikunde, als ontwikkelaar van films. Sinds een half jaar werkt hij bij het Nederlands Fotomuseum, een dag per week, op de afdeling digitalisering. Het verhaal van zijn vlucht naar Nederland is te horen in onze tentoonstellingsapp, die verhalen brengt bij de foto’s in de expositie ‘Sterke verhalen uit de rijke collectie van het Nederlands Fotomuseum’.
Weinigen van ons hebben het vluchten zelf meegemaakt, zoals Marwan. We zijn dus afhankelijk van de beelden van anderen, zoals die van Ad van Denderen. Het is geen gemakkelijk onderwerp om te fotograferen, omdat het algauw te afstandelijk wordt of juist te larmoyant.
‘Hoe breng je als fotograaf vluchtelingen in beeld?’ Dat is de inzet van een debat op 15 maart in het Nederlands Fotomuseum. Merel Bem (free-lance journalist voor onder andere de Volkskrant) en Michelle Hamers (promovendus in Visual Culture refugee photo archive en interim beeldredacteur Nederlandse Rode Kruis) gaan in discussie onder leiding van Markha Valenta (assistent professor sociale wetenschappen aan de Universiteit Utrecht) over het spanningsveld tussen de werkelijkheid en het sociaal wenselijke.
Ad van Denderen is alles behalve een hit and run fotograaf. Hij reisde met Afrikaanse vluchtelingen mee om zo goed mogelijk in beeld te brengen wat zij meemaken. Over de serie ‘GoNoGo’ schreef Abdelkader Benali in 2008 in de Volkskrant: ‘Weer zo’n geëngageerde West-Europese fotograaf, dacht ik.’ Maar nee: ‘Je ziet aan deze foto’s dat hij een op een is gaan lopen met de mensen in kwestie... Dat levert een inleving op die ook in de kijker kruipt. De beschouwer wordt ziener.’ Dat vergt behalve een goede fotografische blik en medemenselijkheid ook een investering in tijd. Hij was met het project GoNoGo vijftien jaar bezig.
Hongaarse vluchtelingen in het grensgebied van Oostenrijk en Hongarije, 1956; Violette Cornelius fotografeert Hongaarse vluchtelingen in het grensgebied van Oostenrijk en Hongarije (1956) © Ata kandó / Nederlands Fotomuseum
Ad van Denderen leerde het vak van Ata Kandó, zelf een migrant uit Hongarije. Haar foto’s ademen dezelfde betrokkenheid als die van Ad van Denderen. Daar zei ze over: ‘Ik zei het later tegen mijn leerlingen Koen (Wessing) en Ad (van Denderen): “Trek eropuit met je camera, jongens. Als er misstanden aan de gang zijn waar ook ter wereld – leg ze vast, laat de wereld zien wat er gebeurt en probeer er iets aan te veranderen.”’ En, zei ze ook, ‘Als je je inleeft maak je betere foto’s.’
Afrikaanse immigranten wachten op de komst van het Rode Kruis dat ze per bus naar de haven van Tarifa zal brengen, Spanje (2001) © Ad van Denderen
En dat deed Ad van Denderen. Kijk ook naar zijn foto van de groep vluchtelingen die net zijn aangekomen in Spanje. Een vrouw knoopt een hagelwitte, gestreken blouse dicht. Die had ze in een klein met plakband dichtgetaped pakketje bewaard voor het moment dat ze aankwam op het beloofde continent, omdat ze vond dat ze er dan goed uit moest zien.
Dat is wat goeie fotografie vermag: die grijpt de kijker bij de lurven en laat zien wat er aan de hand is. Hoe het is om je huis, je bed, je bank – alles achter te laten omdat je weg moet, en snel.
Bestel hier tickets voor het debat Wie bepaalt het westerse beeld van de vluchteling op 15 maart.
