24.05.2019
Wij noemen hem inmiddels kortweg ‘Ed’. Zozeer zijn we vertrouwd geraakt met de bijna dertig jaar geleden overleden, briljante fotograaf Ed van der Elsken, die de laatste tijd het werk van velen van ons in het museum beheerste. In de afgelopen twee jaar werden liefst 42.000 dia’s van Ed door onze restaurateurs bevrijd van schimmel en vervolgens door de medewerkers van het digitaliseringsatelier gedigitaliseerd - arbeidsintensieve klussen. Daarna heeft de curator uit al die beelden een selectie gemaakt voor de tentoonstelling Lust for Life, die vandaag opent, en voor het bijbehorende boek. De kleurenfoto’s van Ed kunnen vanaf nu weer schitteren nadat ze van de schimmelvernietiging zijn gered. En hij is er zelf de afgelopen tijd gezellig een beetje bij gaan horen.
Maar het is niet alleen de schimmel die het werk van Ed van der Elsken bedreigde. Lange tijd werden zijn foto’s niet echt op waarde geschat. In 1991, een week na zijn dood, schreef NRC Handelsblad: ‘Zijn werk onttrok zich aan de gangbare esthetiek, de wisselende artistieke en levensbeschouwelijke modes, en paste niet in de afstandelijke academische en intellectuele schema's die steeds sterker in de kunst werden (worden) aangelegd. 'Fotograaf van het volle leven' was het royaalste compliment dat hij van de een-dimensionale Nederlandse kunstofficials kreeg. In het buitenland was de waardering aanzienlijk hoger; in eigen land wisten voornamelijk beeldende kunstenaars, onder wie collega's-fotografen, zijn werk naar waarde te schatten.
Aan die onderwaardering kwam pas goed een eind in 2017 toen het Stedelijk Museum Amsterdam uitpakte met de tentoonstelling De verliefde camera, waarin de nadruk lag op de ontwikkeling van zijn kunstenaarschap. Overigens was ‘kunstenaar’ een term die Ed van der Elsken ook zelf vermeed.
De onderwaardering gold eens te meer voor zijn kleurenfoto’s. Kleurenfotografie in het algemeen heeft moeten opboksen tegen de vooroordelen dat het te plat zou zijn en te commercieel. Ook al omdat fotografen kleur, anders dan hun zwart-wit foto’s, niet zelf afdrukten en er dusdoende hun eigen signatuur aan konden geven, was de waardering aanzienlijk minder. Nu weten we gelukkig wel beter; het is juist omdat Ed van der Elsken in kleur het volle leven nog beter kon benaderen, dat dit werk zo weergaloos is.
Herwaardering is een actueel thema in de kunst; het dwingt ons buiten de heersende kaders te kijken. Zo organiseerde Tate Modern een paar jaar geleden de tentoonstelling Soul of a Nation om de consequente onderwaardering van 'zwarte kunst' recht te zetten. En met Under Construction - New Positions in American Photography liet fotografiemuseum Foam in Amsterdam het werk zien van negen jonge Amerikaanse en Canadese kunstenaars die bezig zijn met een fundamentele herwaardering van de waarde en betekenis van fotografie aan het begin van de 21ste eeuw.
En herwaardering van kunstenaars is natuurlijk van alle tijden. Denk maar aan Bach, die in zijn leven werd gewaardeerd als organist en niet als componist, of aan Vincent van Gogh. Zelfs Rembrandt is uit de gratie van de kunstofficials geweest. Het bewijst maar weer: ware kunstenaars maken zich los van wat men verwacht, van de gangbare technieken en van de algemeen geaccepteerde smaak en vorm. Zij dagen de grenzen uit.
Wij zijn intussen blij dat we hebben kunnen bijdragen aan de herwaardering van het werk van Ed. Hoe goed de kleurenfoto’s nu zijn? Kom vooral zelf kijken!
Wilt u reageren? Dat kan via blog@nederlandsfotomuseum.nl
