16.02.2022
India, bureaucracy, Bihar © Jan Banning
De foto’s van Jan Banning hebben haakjes waarmee ze zich in je geheugen nestelen. Neem zijn serie Bureaucratics, onvergetelijke beelden van ambtenaren achter hun bureau - van een lokaal met schoolbord in Liberia tot een met dossiers volgepropt kantoor in India. Of kijk naar wat ik zijn aangrijpendste serie vind, de Troostmeisjes, portretten van Indonesische vrouwen die tijdens de Tweede Wereldoorlog tot seks gedwongen werden door Japanse militairen. Hun doorgroefde gezichten kijken je aan met een mengeling van woede en onverzettelijkheid. Een aanklacht tegen de Japanse overheid die zo lang weigerde om hun zelfs maar excuses aan te bieden.
Troostmeisjes, Indonesië © Jan Banning 2010
Jan Banning noemt zichzelf ‘artivist’. Hij wil misstanden aan de kaak stellen en rechtvaardigheid bewerkstelligen. In de tentoonstelling Het Oordeel I Buiten redelijke twijfel?, vanaf 27 februari in het Nederlands Fotomuseum te zien, gaat het om een tot levenslang veroordeelde Amerikaanse vrouw. Jan Banning gelooft in de onschuld van Christina Boyer, beschuldigd van de moord op haar dochter Amber. Hij vertelt haar verhaal documentair, maar ook met geënsceneerde foto’s. Zo is er een beklemmend beeld van een kamer, gezien vanuit de gang; de half geopende deur biedt zicht op blote meisjesbenen, bungelend over de rand van het bed, en een flard van een roze jurk. Ik weet niet wat ik meer voel, schoonheid of naderend onheil.
In de documentaire fotografie mag het omstreden zijn, geënsceneerde beelden, Jan Banning maakt er doeltreffend gebruik van. Hij heeft eerder foto’s geënsceneerd, voor National Identities bijvoorbeeld. Hierin zie je onder meer een eigentijdse versie van Vermeers schilderij De brieflezende vrouw, met op de foto de Marokkaanse Nissrine die een aanvraagformulier voor een inburgeringscursus leest. Voor dit project heeft hij zich laten inspireren door re-enacted documentaire films zoals The thin blue line.
Marokkaans meisje met aanvraagformulier voor inburgeringscursus bij gesloten raam © Jan Banning
Het Oordeel is een casestudy, waarmee Jan Banning een bijdrage wil leveren aan een genuanceerde kijk op een specifieke strafzaak. De ‘artivist’ Banning hoopt dat de tentoonstelling en het boek over deze zaak een bijdrage leveren aan de vrijlating van Christina Boyer. Door deze tentoonstelling te faciliteren draagt het Nederlands Fotomuseum bij aan het vertellen van dit belangrijke visuele verhaal. De tentoonstelling verbeeldt hoe mensen vermorzeld kunnen raken door systemen die zo veel machtiger zijn dan zijzelf. Het gaat ook over arm en rijk en wat je sociaal-economische status voor effect kan hebben op je weerbaarheid. Een actueel thema, ook in Nederland, denk maar aan de toeslagenaffaire.
Het Oordeel is de eerste tentoonstelling die we openen sinds de meest recente lockdown. We hopen dat we juist nu kunnen laten zien wat fotografie vermag. Zoals Maxim Februari het zo krachtig verwoordde in zijn column in NRC: ‘Je kunt kunst zien als een kom met een goudvis die je na een lange vakantie uit het asiel haalt om weer ter decoratie op het buffet terug te zetten, maar daarmee heb je de verhoudingen toch niet helemaal juist getroffen. De kunst is een slagveld. In de kunst levert de mens strijd met verlorenheid, liefde, existentiële twijfel, geluk en mislukking.’ Dit geldt zeker voor het werk van Jan Banning. Daarom komt Het Oordeel zo aan, grijpt je bij je lurven. En laat je niet meer los. Kijk maar zelf.
Birgit Donker, directeur van het Nederlands Fotomuseum
